Akademia Europiane e Shkencave Arteve dhe Letërsisë (Academie Europeenne des Sciences, des Arts et des Lettres, AESAL) ka dhënë ditët e fundit, në kuadër të një aktiviteti multidisiplinor kulturor-shkencor çmimet vjetore në disa kategori. Një nga çmimet, titulluar “Taras Shevçenko”, ka shkuar për poetin shqiptar Agron Tufa…
Akademia Europiane e Shkencave Arteve dhe Letërsisë (Academie Europeenne des Sciences, des Arts et des Lettres, AESAL), me residencë në Paris, është një organizatë jopolitike, e krijuar në vitin 1980 dhe që përfshin brenda saj mbi 300 anëtarë të Akademive Kombëtare, 72 laureatë të çmimeve NOBEL prej 54 vendeve.
Qëllimi i AESAL është që në interes të Paqes të mundësojë bashkëpunimin ndërmjet kombeve në fushën e arsimit, shkencës, artit dhe letërsisë jashtë varësisë nga dallimet racore, nacionale, gjuhësore, religjioze dhe dallime të tjera.
Akademia Europiane e Shkencave, Arteve dhe Letërsisë bashkëpunon me UNESCO-n, akademitë nacionale dhe me struktura të tjera kombëtare e ndërkombëtare. Veprimtaria përfshin hulumtimet shkencore, kërkimet teorike, organizime konferencash, publikime ligjëratash. Mban simpoziume të përvitshme ndërkombëtare.
Qëllimi zanafillor i Akademisë është hedhja e urave ndërmjet Perëndimit dhe Lindjes (në radhë të parë me ish-BRSS-në). Në kohën e sotme Akademia bashkëpunon gjerësisht me përfaqësuesit e Amerikës, Afrikës, Azisë, Oqeanisë, e në mënyrë që ta kuptojë e realizojë më mirë rolin e Europës në botë.
President i AESAL aktualisht është profesori i merituar i fizikës se Kolegjit Mbretëror të Londrës – Zhan-Patrik Konrad (Jean-Patrick Connerade), i cili ka qenë më parë president i Euroshkencës. President i parë i AESAL ka qenë profesor Rejmond Dodel (Raymond Daudel) — ish bashkëpunëtor i Irene Zholiu Kyri, nxënës i Lui de Brojl. Ai e pati udhëhequr Akademinë deri në ditët e tij të fundit më 2006.
Iniciativa e krijimit të Akademisë (1973) i takon doktor Nicol Lemer d’Araxhio-s (Nicole Lemaire d’Agaggio), e cila sot është sekretare e përgjithshme e Akademisë që nga koha e krijimit. Akademia shpërndan çmime vjetore nga të gjitha fushat e shkencës, artit, filozofisë dhe Letërsisë.
Aktiviteti poetik u zhvillua në kualifikime në katër kategori. Poezitë e Agron Tufës ishin prezantuar nga poeti kosovar Jeton Kelmendi, ndërsa ishin përkthyer nga Ardian Marashi dhe Edmond Tupja. Me sakte ato poezi i pati dërguar poeti nga Kosova Jeton Kelmendi. Në përfundim, një nga çmimet e kësaj kategori, dhe pikërisht ai me titullin “Taras Shevçenko”, shkoi për poetin shqiptar.
Sonet
S’do të të flas më me gojë, ty o pyetje-përgjigje!
O, mblidheni, mblidheni vesën në agim!
Cip më cip manaferra, tejpërtej luleshtry
dhe bulurijnë, regëtijnë gjakut tënd, gjakut tim.
Jam shigjeta që rend në mollë aguridhe –
energji e dështuar në takt, keqkuptim. O,
mblidheni, mblidheni vesën në agim! Gjysma
jote – pyetje, gjysma ime – përgjigje.
Je meze e lashtë gatuar me frikë.
O mblidheni, mblidheni vesën në agim!
Pulpët e tua – makth i pezulluar në grykë –
filozofi e dështuar në takt, keqkuptim:
dhe terr edhe dritë të bie si prikë, –
O, mblidheni, mblidheni vesën në agim!
Peshkopi, 1990
Aty te portat Skee
Portat e qytetërimit tënd do të hape
me deshtë që përposh fshehin dash
Tejçohet dhe imuniteti i prekjes me
Llogari trupore
Ngado që të shkoj, prapa më ndjekin
rrëfime të nxehta për kurmin tënd.
Është ai tjetri që rrëfen.
Në tavolinën përballë.
Ai tjetri ka shtrirë trupin tënd të zhveshur tek
feks mbi tavolinë si “Rruga e Qumështit”.
Tashmë ai Tjetri,
t’i shpleks në vijë lineare
e një për një t’i numëron
nishanet e tua si shifër e pafundme me presje
dhjetore.
Filxhani i kafesë drejtuar nga unë nxjerr tym të
zi si grykë
e shkrehur kobureje
Pikërisht
E kam të pamundur me ty.
Këtë ma ke thënë
Këtë ma kanë thënë
Këtë edhe vetë e di
Se kështu thonë
Arsyeja
Logjika
Matematika
E ke të pamundur me mua
Këtë ta kam thënë
Këtë ta kanë thënë
Këtë edhe ti e di
Se kështu thonë
Arsyeja
Logjika
Po unë do të bëj të pamundurën
Pikërisht me ty
Pikërisht ngaqë të kam thënë
Pikërisht ngaqë më ke thënë
Pikërisht ngaqë ma kanë thënë
Pikërisht ngaqë edhe vetë e dimë
Pikërisht ngaqë thonë
Arsyeja
Logjika
Matematika…
Pikërisht ngaqë të dua deri në atë pikë
Ku llogaria humbet ekuilibrin.
Peshkopi 1990
ORIGJINA E MENDIMIT
A ka vallë një të drejtë për mendimin? Domethënë, //
a del dikush (njeri a trajtë arsyetuese) ta përligjë? //
Kur u shfaq për së pari, çfarë ishte para çastit të
dhënë mendimi i zhveshur, me kuptim për të gjithë…?
// Mendimi-ndjenjë, mendimi-ide, mendimi-ekzistencë
-// ai, që përbën të Vërtetat e Epërme, që dikë
gëzon, tremb, ai që vëzhgon, survejon, udhëheq, bën shkencë – // mendimi i lakuar ndër identitete, mendimi
që dhemb? // Si u shfaq? Nga erdh? Me ç’qëllim? Si mbahet gjallë? // Si dhe çfarë do të ishin qeniet pa mendim? Cila vallë // është ajo shigjetë që çan eterin neutral të Hiçit // me trajektoren e vet për t’u ngulur
në Qëllim?
Cili është harku vetë? Kush e tendosi? Midis “Diçit” //
dhe “Hiçit” – trajektorja e lëshuar! Me ç’paramendim?
// Çfarë kushtesh lyp mendimi? Çfarë synimi? // si do
të mishërohej ai, nëse nuk do të kishte bartës të
gjallë? // Mos është mendimi pjekje e energjisë dhe evolucion mbi kushtet, // përshtatja, ruajtja dhe transformimi i drejtpeshimit mbi to? // Mos është
thjesht, përvojë, sintezë përvojash, pushtet? // Mos
është varësi? Kompromis për të zgjatur kushtet? Jo! Jo! Jo! // Mendime ka ngado! Mendimi bun në bartës!
// Sa janë të një mendjeje? A nuk vdes dhe mendimi
tok me ta? // Domethënë, mendimi-shpëtimtar,
mendimi-vrasës? // Sa vdesin vallë duke e varrosur
edhe mendimin? // ç’bën mendimi në varr? Si ta
mishërojë pa mish mishërimin? // A zhduket mendimi? Duket: është më i fortë se biologjia! // Mendimi ia ha xhanin njeriut, e detyron ta nxjerrë // pjesë-pjesë, para
se ky të vdesë… Dhe ndjehet si te Shtëpia // e Përjetshme: gojdhanash, rrëfenjash, në letër – i
pa bjerrë… // Mendimi bredh – si kurvë ta dredh: aty është, aty zhduket // dhe ti, vret mendjen që s’e ke: ai kukafshehthi struket // e nganjëherë të lë, siç lë burri
gruan e tij, të ndarë; // në fakt shkon të lërë dikë tjetër
me barrë, ndërsa ty – të marrë! // Por ndodh shpesh që mendimit t’i hyjë të ftohtët, ankthi, frika – // mendimi shkëpurdhet konvulsesh, nuk e zë kurmi që e ndryn:
këto, rëndom, i quajmë “mendime të liga”, // dhe vijnë mendime të tjera ku mendimi mendimin shtyn
//gjersa ta asgjësojë fare. Shpesh mendimi për mendimin është ujk. // Mendimi riprodhon vetveten, siç
riprodhon një vreshtar a një bujk // varietete të reja me shermente të vjetra. Atëherë merr turr // mendimi i
papritur, i panjohur, mendimi-kentaur // që lidh skajet e kundërta dhe mbi rregullat merr hak – // mendimi-
tranvestit, mendimi-hermafrodit, mendimi-afrodiziak.
//Mandej vjen më i tmerrshmi – mendimi në shmang, mendimi-asket:
kur rrugën i zënë, ai si akrep ngre thumbin dhe vetveten vret. // …Ja se si ikën mendimi! Herë firas, herë mësyn – tërmet. // Ti e ndjek i bindur. Pse? Sepse mendimi është vullnet? // çfarë është mendimi? Kush e tendosi Harkun? E kujt është Shigjeta? // Pse i
duhet mendimit gjuha? Pse nuk i mjafton as ajo // me gjithë simbolet, analogjitë, metaforat, alegoritë? Ku
qëndron e Vërteta? // Kush fshihet prapa Harkut? Cila Domosdo? // Dhe nëse s’do të kishte Bartës që
mendimin ta bartin // në legjenda, memorie, letër (siç
po bëj dhe unë), // cili do të ishte fati i tij, me cakun, progresin, afatin? // Dhe kush do të ishte në gjendje
ta shuante? Cila dhunë? // Po unë, një Bartës që falë
tij i shkruaj këto radhë, // që falë tij i hap udhë njëfarë kuptimi me mendimin-pandehmë, // edhe këto pak
pyetje i bëj falë një rastësie plus-minus njëzetë gradë,
// ndryshe, falë Atij pas Harkut që mund të mos
lëshonte asnjë shigjetë…
SONNET
Je n’ai que faire de toi, ô question-réponse! Ô,
cueillez, cueillez la rosée du matin!
D’innombrables mûres, de merveilleuses
fraises Refleurissent, mugissent dans ton sang,
dans le mien.
Je suis la flèche qui vise les pommes vertes, –
Énergie déchue, malentendu divin.
Ô, cueillez, cueillez la rosée du matin!
Ta moitié – question, ma moitié – réponse.
Tu es de la vieille sauce cuisinée à la peur
Ô, cueillez, cueillez la rosée du matin!
Tes mollets – angoisse suspendue à mon coeur –
Philosophie déchue, malentendu divin:
Et l’ombre et la lumière sont tes grandes soeurs,
-Ô, cueillez, cueillez la rosée du matin !
LÀ, AUX PORTES SKAIES
Les portes de ta civilisation céderont
Aux béliers cachant par-dessous des amoureux…
DES COMPTES PHYSIQUES
Où que j’aille me poursuivent
des ragots emballés au sujet de ton corps. C’est
l’autre qui raconte.
Celui de la table en face.
Il vient de coucher sur sa table ton corps
dénudé qui scintille comme de la chair de Voie
Lactée. L’autre, déjà,
étale de manière linéaire sur sa
table en les comptant un par un
tes grains de beauté alignés à l’infini
derrière la virgule du chiffre.
La tasse à café dirigée vers moi fume
noir comme un canon de revolver.
JUSTEMENT
Il m’est impossible de continuer avec toi.
C’est ce que tu m’as dit
C’est ce que l’on m’a dit
C’est ce que je sais moi aussi
Puisque c’est ce que disent
La Raison
La Logique
La Mathématique.
Il t’est impossible de continuer avec moi.
C’est ce que je t’ai dit
C’est ce que l’on t’a dit
C’est ce que tu sais toi aussi
Puisque c’est ce que disent
La Raison
La Logique
Mais je ferai mon impossible
Pour toi justement
Puisque justement je te l’ai dit
Puisque justement tu me l’as dit
Puisque justement on me l’a dit Puisque
justement nous le savons nous-mêmes
Puisque justement c’est ce que disent
La Raison
La Logique
La Mathématique…
Puisque justement je t’aime
tel point que le compte perd son
équilibre. 1990
L’ORIGINE DE LA PENSÉE
Y a-t-il donc une justification de la pensée ? C’est-à-dire,
// y a-t-il quelqu’un (homme ou forme raisonnante) qui puisse la justifier ? // Quand est-elle apparue pour la première fois, qu’était-elle avant l’instant donné la pensée nue, ayant une signification pour tous… ? // La pensée-sentiment, la pensée-idée, la pensée-existence
-// celle qui constitue les Vérités Supérieures, celle qui donne la joie ou la peur, celle qui observe, qui surveille, qui guide, qui fait la recherche – // la pensée déclinée en identités, la pensée qui fait mal ? // Comment est-elle apparue ? D’où est-elle venue ? Dans quel but ? De quoi vit-elle ? // Et encore, que seraient les
êtres sans la pensée ? Quelle est donc // la flèche
perçant l’éther neutre du Néant // pour terminer sa trajectoire droit dans le But ? Et l’arc lui-même, c’est
quoi ? Qui le maintient tendu ? Entre le “Quelque
chose” // et le “Néant” la trajectoire s’étire ! Dans quel dessein ? // Quelles conditions lui sont profitables ?
Quel objectif ? // Comment se réincarnerait-elle s’il n’y avait pas de supports vivants ? // La pensée ne serait-
elle pas de l’énergie mûrie et une évolution sur les circonstances, // l’adaptation, la préservation et la transformation de l’équilibre qui en résulte ? // Ne
serait-elle pas tout simplement de l’expérience, une synthèse d’expériences, pouvoir ? // Serait-elle dépendance ? Un compromis pour maintenir en vie
ces mêmes circonstances ? Non ! Non ! Non ! // Il y a des pensées partout ! La pensée habite ses hôtes !
//N’ont-ils pas tous la même pensée ? La pensée ne meurt-elle pas avec eux ? // C’est-à-dire, la pensée salvatrice, la pensée meurtrière ? // Combien ne
meurent-ils pas en emportant leur pensée avec eux ? // Que fait la pensée dans une tombe ? Comment
incarnera-t-elle, sans chair, l’incarnation ? // La pensée disparaît-t-elle ? Il apparaît : elle est plus puissante que
la biologie ! // La pensée ronge l’âme, elle oblige
l’homme à rendre son âme // peu à peu, avant qu’il ne meure… Et il se sentirait comme dans son chez-lui // éternel : mythes, légendes à la carte – indéfectible… //
La pensée erre, elle se joue de tout : elle est là où elle n’est pas // et alors vous avez une façon de penser
sans pensée, vous êtes perdants au jeu du cache-
cache // aussi vous abandonne-t-elle à un moment, comme la femme son mari : c’est le divorce ; // en effet, elle va se faire féconder par quelqu’un d’autre, tandis que tu pètes les plombs ! //
Mais il arrive souvent que la pensée ait froid, qu’elle ait peur, qu’elle soit anxieuse – // la pensé est prise de convulsions, elle déteste le corps qui la retient : celles-là on les appelle d’habitude “de mauvaises pensées”,
//et d’autres pensées se succèdent en se repoussant
les unes les autres // jusqu’à ce qu’elles s’éliminent. Souvent la pensée est un loup pour la pensée. // La pensée se reproduit elle-même, comme un vigneron o
u un agriculteur reproduisent // de nouvelles variétés
sur la base d’anciens sarments. S’élance alors // la pensée subite, secrète, la pensée-centaure // qui relie
les extrêmes en se vengeant des règles établies – // la pensée-travestie, la pensée-hermaphrodite, la pensée-aphrodisiaque. // Arrive ensuite la plus périlleuse – la pensée solitaire, la pensée-ascète : si on lui coupe le chemin, tel un scorpion, elle se morfond et se mord
elle-même. // …Voilà comment marche la pensée ! Maintenant elle t’assaille, maintenant elle te déserte. // Vous la suivez docilement. Pourquoi ? Car la pensée
est volonté ? // c’est quoi la pensée ? Qui a tendu l’Arc ? À qui est la Flèche ? // En quoi la pensée a-t-elle
besoin du langage ? Pourquoi ne lui suffit-il pas //
malgré tous les symboles, les analogies, les
métaphores, les allégories ? Où se trouve la Vérité ? // Qui se cache derrière l’Arc ? Quelle Nécessité ? // Et
s’il n’y avait pas d’Hôte pour porter la pensée // sur
des légendes, des mémoires, du papier (comme je le
fais), // quel destin aurait-elle eu par rapport à la limite,
au progrès, au sursis ? // Et qui serait en mesure de l’éteindre ? Quelle Violence ? // Et moi, simple Hôte,
qui grâce à elle peux écrire ces lignes, // qui grâce
à elle peux ouvrir une voie au sens hypothétique, //
ces maigres questions je ne les pose que grâce au concours de certaines conjonctures de plus-moins
vingt degrés Celsius, // autrement grâce à Celui qui
se tient derrière l’Arc et qui aurait pu ne lancer pas
une seule flèche…
Traduit par Ardian MARASHI
Tu te souviens de cet autre ciel vaste et étranger
De la foule des inconnus dans la rue, des autos…
et de la neige oblique qui telle une voilette à pois
couvrait presque bruits, paysages et saisons,
mais avant tout les corps nus, blancs
des filles à l’amour morose.
Que sont-elles devenues ? Qu’en est-il du
mystère brûlant
qui se détachait empourpré de leurs lèvres
charnues?
De temps en temps, comme un manège en
panne, se figent
des fragments mutilés de paysages,
d’intérieurs, des bouts de phrases, des
supplications dans le noir…La vue
se mure sur-le-champ,
comme si l’œil crevait derrière la voilette
à cause de la lumière inhumaine au bout
du tunnel…
Vienne, septembre 2005
Mes journées s’en allaient deux par deux…
Devant et derrière volaient
Les cigognes d’octobre dernier au-dessus du lac. Le regard plein de toits empourprés, je suis parti En fendant discret l’air si lourd de nostalgie – Oui, Les douilles devenaient des pierres sous mes roues
Et des milliers de petites blessures
S’épanouissaient comme ivres
Autour de ma blessure béante.
Seul mon corps en jachère
Crépitait et brûlait comme une poudre féconde
Sans occulter le refoulement des jours cachés.
Ainsi, ô mon sang sucré, une fois
Au sommet des collines surplombant le lac,
Nous n’avons fait qu’un avec la ville. Les
cigognes
Dans leur vol empourpré
M’humectaient le regard
Et ma blessure béante
Brillait de mille feux
Au milieu des petites
De fiel et d’or.
O mes jours invariables!
Voici l’irréalisable qui demeure interdit et
Là se déroule une pelote amère faite
Depuis des années – habitant masqué d’au-
delà les profondeurs.
Le lac est ébloui par un soleil violet qui se
meurt
Dans ses eaux tardives. Et le crépuscule tombe
comme un don du ciel.
Le regard s’affaiblit.
Le son se brise dans les oreilles
Et les cigognes
Renouvellent avec affliction
De mortelles images d’une certaine écriture.
Moscou, 1994
Traduit par Edmond TUPJA